Türkiye dahil 39 devlet ve 4 uluslararası kuruluşun katılacağı duruşmalar neticesinde verilecek danışma görüşünün İsrail için bağlayıcı etki doğurması bekleniyor.
Uluslararası Adalet Divanı (UAD), İsrail'in Birleşmiş Milletler (BM) kuruluşlarına yönelik kısıtlamalarının hukuki sonuçlarını değerlendiren danışma görüşü duruşmalarına yarın başlıyor.
İsrail'in, BM Yakın Doğu'daki Filistinli Mültecilere Yardım ve Bayındırlık Ajansı'nın (UNRWA) yasaklamasına ilişkin duruşmalarda 39 ülkenin yanı sıra Arap Ligi, İslam İşbirliği Teşkilatı, Afrika Birliği ve BM de sunumlarını yapacak.
Dışişleri Bakanlığı'nca yapılacak Türkiye'nin sunumu, 30 Nisan'da TSİ 16.00'da başlayacak ve sözlü sunumlar 2 Mayıs Cuma TSİ 18.45'te sona erecek.
AA muhabiri, İsrail Meclisi'nin 28 Ekim 2024'te UNRWA'nın faaliyetlerini kısıtlayan yasaları kabul etmesi ve 31 Ocak 2025'te Doğu Kudüs'teki UNRWA operasyonlarını sonlandırması neticesinde Türkiye'nin de katkılarıyla Norveç öncülüğünde BM Genel Kurulu üzerinden başlatılan danışma görüşünün içeriğini, sunumların önemini ve UAD'nin vereceği görüşün etkisini derledi.Danışma görüşünün içeriği nedir?
BM Genel Kurulu, 19 Aralık 2024'te kabul ettiği kararla, UAD'den İsrail'in işgali altındaki Filistin topraklarında BM kuruluşları ve uluslararası örgütlerin varlığı ve faaliyetlerine ilişkin yükümlülüklerini incelemesini istiyor.
Ayrıca, Filistin halkının hayatta kalması için acilen gereken temel malzemelerin ve insani yardımların engelsiz sağlanması ve Filistinlilerin kendi kaderini tayin hakkını destekleme hususlarında İsrail'in sorumluluklarının da ele alınması talep ediliyor.
BM Genel Kurulu'nun Divan'a yönelttiği soruda her ne kadar UNRWA'nın adı yer almasa da İsrail tarafından yasaklanması üzerine başlatılması ve BM kuruluşlarına yönelik kısıtlamaların hukukiliğinin genel olarak ele alınması sebebiyle söz konusu süreç büyük oranda UNRWA ile ilişkilendiriliyor.
UAD'nin vereceği görüşte uluslararası hukukun ilgili normlarını, BM Şartı'nı, uluslararası insancıl hukuku ve insan hakları hukukunu göz önünde bulundurması bekleniyor.
Divan'ın, 9 Temmuz 2004 tarihli Duvar Danışma Görüşü ve 19 Temmuz 2024 tarihli İsrail'in işgalinin hukukiliğine ilişkin daha önceki danışma görüşlerinden de yararlanması öngörülüyor.Türkiye, İsrail aleyhine hangi iddiaları ortaya koyuyor?
Türkiye, İsrail'in de taraf olduğu 1946 tarihli BM Ayrıcalıkları ve Dokunulmazlıkları Sözleşmesi'ne dikkati çekerek, bu korumaların BM kuruluşlarının bağımsız çalışabilmesi için vazgeçilmez olduğunu vurguluyor.
Türkiye'nin beyanında, İsrail'in UNRWA'yı yasaklama kararının hukuki dayanaktan yoksun olduğu ve uluslararası yükümlülüklerin ihmalinin açık bir hukuk ihlali olduğu öne sürülüyor. Özellikle insani yardımların engellenmesi, BM tesislerinin hedef alınması ve uluslararası personelin taciz edilmesinin uluslararası hukuk düzenini zedelediğine işaret ediliyor.
Türkiye'nin 30 Nisan'da yapacağı sunumda, kapsamlı hukuki savlarla UAD'nin İsrail'in ihlallerini tespit etmesi noktasında mahkeme yargıçlarına yol gösterici olması bekleniyor.Görüş bağlayıcı olacak mı?
Kural olarak UAD'nin verdiği danışma görüşleri bağlayıcı olmamakla birlikte, 1946 tarihli BM Ayrıcalık ve Muafiyetlerine Dair Sözleşme'nin 8. Maddesi, bu danışma görüşünün İsrail ve muhtemelen diğer ülkeler için bağlayıcı etki doğuracağı anlamına geliyor.
1946 tarihli Sözleşme'nin 8. Maddesi, “Bir üye devletle BM arasında uyuşmazlık çıkması halinde, UAD'den danışma görüşü isteneceğini ve bu görüşün taraflarca kesin olarak kabul edileceği” ifadesini içeriyor.
İsrail, bu sözleşmeye taraf olarak ve bu maddeye çekince koymayarak, verilecek danışma görüşünün kendisi için bağlayıcı etki doğuracağına rıza göstermiş oluyor.
Türkiye dahil 39 devlet ve 4 uluslararası kuruluşun katılacağı duruşmalar neticesinde verilecek danışma görüşünün İsrail için bağlayıcı etki doğurması bekleniyor.Divan'ın bağlayıcı etki doğuran başka görüşleri var mı?
UAD, 29 Nisan 1999 tarihli danışma görüşünde, Malezya vatandaşı olan BM İnsan Hakları Komisyonu Özel Raportörü Dato' Param Cumaraswamy davasında, 1946 tarihli Sözleşme'nin 8. Maddesinin uyarınca verilen danışma görüşünün Malezya açısından “kesin netice teşkil ettiğini” açıkça belirtmişti.
Benzer şekilde, 15 Aralık 1989'da verdiği danışma görüşünde de Romanyalı BM özel Raportörü Dumitru Mazilu'nun BM'nin sahip olduğu ayrıcalıklardan yararlandığını ve bu görüşün kesin netice teşkil ettiğini kaydetmişti.Kararın olası etkileri neler olabilir?
Danışma görüşü, İsrail'in UNRWA'ya yönelik kısıtlamalarının kaldırılmasını ve Filistinlilere yönelik insani yardımın yeniden sağlanmasını zorunlu kılabilir. Ayrıca, İsrail'in UNRWA ve personeline verdiği zararların tazmin edilmesinin de önünü açabilir.
Görüş ayrıca, UNRWA'nın Filistinli mültecilerin temel haklarının korunmasındaki hayati rolünü vurgulayarak, kısıtlamalar yoluyla geri dönüş hakkının engellenmemesi gerektiğini de ortaya koyabilir.
İsrail daha önce de 2008-2009 yıllarındaki Dökme Kurşun Operasyonu sırasında UNRWA binalarına verdiği zararı tazmin etmiş ve 23 Şubat 2010'da BM'ye 10,5 milyon dolar tazminat ödemişti.Bundan sonraki süreç nasıl işleyecek?
Hollanda'nın idari başkenti Lahey'deki Barış Sarayı'nda yarın itibarıyla halka açık yapılacak duruşmalar canlı yayınlanacak.
Toplam 43 ülke ve uluslararası kuruluş 30'ar dakikalık sözlü sunum yapacak.
Uyuşmazlığın doğrudan ilgili ülkelere daha fazla süre verilmesi sebebiyle Filistin 3 saat sunum yapacak.
Danışma görüşüne ilişkin yazılı beyanda bulunan İsrail'in sözlü duruşmalarda yer almaması dikkati çekiyor.
Sözlü sunumların ardından Divan yargıçları danışma görüşünü hazırlamak için müzakereye başlıyor.
UAD danışma görüşlerini genellikle 4 veya 6 aylık bir süre içerisinde açıklıyor.